Άγη Κοντού
Επιμέλεια Λίλλυ Βελισσαρίου
Ο JOSÉ LIMÓN είναι ένας απ’ τους θεμελιωτές του σύγχρονου χορού στις ΗΠΑ, τον αιώνα που μας πέρασε, όπως και η Martha Graham, ο Merce Cunningham, ο Paul Taylor κ.α.
Στοιχεία από την τεχνική του συναντάμε στο σύστημα Pilates. Όπως στις ασκήσεις της μεθόδου Pilates έχουμε 6 αρχές (αναπνοή, κέντρο, ροή, συγκέντρωση, έλεγχο, ακρίβεια) έτσι και στο σύστημα του JOSÉ LIMÓN, ο τρόπος ΑΝΑΠΝΟΗΣ είναι κάτι ουσιώδες, γιατί είναι αυτό που επιτρέπει την συνεχή ΡΟΗ της κίνησης. Το ξεκίνημα των κινήσεών του είναι απ’ το ΚΕΝΤΡΟ του σώματος όπως στο PILATES. Επίσης οι κινήσεις του Λιμόν όπως και κάθε άλλη μορφή χορού χρειάζονται απόλυτη ΑΚΡΙΒΕΙΑ στο χρόνο (μουσική) και στον τρόπο. Κατά συνέπεια ο χορευτής πρέπει να έχει τον απόλυτο ¨ΕΛΕΓΧΟ του σώματός του και την ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ να εκτελεί και να συνθέτει τόσο με το μυαλό όσο και με το συναίσθημά του, με όχημα το σώμα.
Μπαίνοντας ο 20ος αιώνας, έγιναν σημαντικές αλλαγές και ανατροπές στο χώρο της τέχνης, που ήταν αποτέλεσμα των γενικότερων κοινωνικοπολιτικών αλλαγών. Δοκιμάζονται καινούρια πράγματα. Οι καλλιτέχνες απορρίπτουν τις κρατούσες συμβατικές απόψεις περί του ωραίου. Στο χορό επίσης η άποψη για το σωστό και το ωραίο αλλάζει δραστικά, όχι βέβαια χωρίς έντονες αντιδράσεις από κοινό και κριτική.
Την πρόκληση και το νέο ξεκίνημα άνοιξε η Ισιδώρα Ντάνκαν που χόρεψε ξυπόλυτη, ντυμένη με αραχνοΰφαντους χιτώνες, χωρίς κορσέ, σουτιέν, φορμάκια, ροζ καλσόν, πουέντ, παπουτσάκια χορού κ.α.
Την ακολούθησαν τρεις μεγάλες κυρίες του σύγχρονου χορού, οι επαναστάτριες, Ρουθ Σεντ Ντένις (1879 – 1968), Μάρθα Γκράχαμ (1894 – 1991) και Ντόρις Χάμφρεϊ (1895 – 1958), κατόπιν οι άντρες δυναμικοί χορογράφοι και χορευτές, Χοσέ Λιμόν (1908 – 1972) Έρικ Χόκινς (1909 – 1994).
Εκτός από την άποψη για το ωραίο, άλλαξαν παράλληλα και οι έννοιες που σχετίζονται με τη θεώρηση του σώματος και του φύλου.
Αυτό το βλέπουμε στο χορό, για παράδειγμα στις απελευθερωμένες κινήσεις και στις χειραφετημένες χορογραφίες των γυναικών, αλλά και στη σωματοποιημένη τέχνη του Χοσέ Λιμόν και στις ρωμαλέες χορογραφίες του, που αποδεικνύουν από τη μια πως η θηλυκότητα δεν είναι ασύμβατη με τον δυναμισμό και την ελευθερία, ούτε, από την άλλη, η αρρενωπότητα είναι ασύμβατη με την ομορφιά, την ευαισθησία και την κομψότητα του χορού.
Όσο για την τεχνική, ήδη για τις χορογράφους των αρχών του 20ου αιώνα (Γκράχαμ, Χάμφρει, Γουάιντμαν), η τεχνική δεν ήταν κάτι που έπρεπε να αποκτηθεί, όπως πίστευαν τον 18ο και τον 19ο αιώνα, αλλά να ανακαλυφθεί.
Ο Χοσέ Λιμόν, λοιπόν, ένας απ’ τους σημαντικότερους θεμελιωτές του σύγχρονου χορού, έδωσε στο χορό ένα στιλ ρωμαλέο και αρρενωπό, γεμάτο πάθος, ελευθερία αλλά και κομψότητα.
Η τεχνική του και το ιδιαίτερο στιλ του έγινε σημείο αναφοράς για τον μοντέρνο χορό και διδάσκεται σήμερα σε πάνω από διακόσια πανεπιστήμια και ακαδημίες χορού σε όλον τον κόσμο.
Στη διαμόρφωσή του ως χορευτή και χορογράφου έπαιξαν σημαντικό ρόλο η μεξικάνικη καταγωγή του, οι σπουδές του στις ΗΠΑ, η Γκράχαμ, οι δάσκαλοί του Ντόρις Χάμφρεϊ (Doris Humphrey) και Τσαρλς Γουάιντμαν (Charles Weidman), η δε πρωτοτυπία του σχετίζεται με τις επιρροές από τρεις κουλτούρες: την ισπανική, την αζτέκικη και την αμερικάνικη. Αυτά αποτέλεσαν και την υποδομή για την διαμόρφωση της τεχνικής που φέρει το όνομά του.
Ο Λιμόν ενδιαφέρθηκε να εκφράσει την οργανική σχέση τού χορευτή με το περιβάλλον, μέσω της κίνησης. Έβλεπε το σώμα σαν μέσο έκφρασης και επικοινωνίας. Πίστευε πως το κορμί μπορεί να εκφράσει συναισθήματα και συγκινήσεις και όλη την πολυπλοκότητας της ανθρώπινης υπόστασης. Η τεχνική του βοηθά να αναπτυχθούν οι ικανότητές του αυτές. Το χορογραφικό του ιδίωμα διακρίνεται για το έντονο πάθος του, την έκφραση των ανθρώπινων συναισθημάτων, τον αυθορμητισμό και τη μουσικότητα. Μάλιστα, απ’ όλους τους σημαντικότερους χορογράφους του σύγχρονου χορού, ο Λιμόν είναι αυτός που περισσότερο συνέδεσε τόσο στενά τη μουσική με το χορό.
Η τεχνική του αναπτύσσει περαιτέρω τις αρχές της Ντόρις Χάμφρεϊ: πτώση και επαναφορά ή αλλιώς πτώση, ανάκτηση της ισορροπίας και αναπήδηση (fall and recovery /drop andrebound), διακοπή και αλληλουχία (suspension and succession), δυναμική της βαρύτητας και βάρος του σώματος, αντίθεση μεταξύ βάρους και έλλειψης βάρους. Επίσης, δίνεται βάρος στην αναπνοή.
Ως προς την αναπνοή, βοηθά να συνειδητοποιήσει κανείς πώς λειτουργεί, πώς κινείται μέσα από το σώμα, πώς επηρεάζει την κάθε κίνηση και πώς έχει ως συνέπεια τη ρευστότητα στη χορευτική κίνηση, κι όσον αφορά το βάρος, μελετά τη δυναμική χρήση του βάρους σε κάθε μέρος του σώματος και τη ροή της αλληλουχίας κινήσεων η μία μέσα στην άλλη.
Ωστόσο, ο Λιμόν πίστευε ότι μια υπερβολικά δομημένη τεχνική περιορίζει τη δημιουργικότητα. Γι’ αυτό, δεν έδωσε βάρος στην κωδικοποίηση της τεχνικής του, παρά επεδίωξε να αναπτύξει μεθόδους που θα έκαναν τον χορευτή δημιουργικό και θα τον βοηθούσαν να βρει τον δικό του προσωπικό τρόπο έκφρασης με την κίνησή του.
Η τεχνική του δίνει έμφαση στη σαφήνεια και την απλότητα στην εκτέλεση της κίνησης. Περιορίζει την υπερβολική προσπάθεια και την περιττή ένταση που προκαλείται από την κίνηση. Άλλωστε, ο Λιμόν πίστευε ότι μπορούσε να εκφράσει την πιο καθαρή ουσία του χορού, χωρίς περιττές κινήσεις και χειρονομίες.
Για τον Λιμόν τα μεμονωμένα μέρη του σώματος μιλούν τη δική τους γλώσσα του σώματος, με τις επιμέρους ιδιότητές τους. Πχ, χρησιμοποίησε την κίνηση των ώμων σε διαφορετική κατεύθυνση απ’ την ταυτόχρονη κίνηση των βραχιόνων, του κορμού και των ποδιών. Αυτό αποτελούσε μια διάλεκτο, στην προσωπική γλώσσα τού σώματος τού καθενός. Το σώμα για τον Λιμόν ήταν μια ορχήστρα, στην οποία ένα μέρος του σώματος αναπαριστά ένα όργανο, κι ένα άλλο μέρος, ένα άλλο όργανο εντελώς διαφορετικό. Έτσι πολλαπλοί συνδυασμοί κινήσεων μπορούν να γίνουν ανάμεσα στα διαφορετικά μέρη του σώματος.
Η κίνηση των βραχιόνων ήταν πολύ σημαντική, όπως αυτή με το κυρτό σχήμα, και αλληλεπιδρούσε με τον χώρο μέσα από το σχήμα της κίνησης. Επίσης, η συστολή με τον κορμό και η περιστροφή των γονάτων προς τα μέσα και προς τα έξω.